Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp 4.0, nghề kế toán đang trải qua một cuộc biến đổi căn bản, không đơn thuần là sự thay đổi về mặt kỹ thuật mà là một sự chuyển đổi paradigm toàn diện về bản chất, vai trò và giá trị của nghề nghiệp. Paradigm truyền thống tập trung vào ghi chép, tuân thủ và trình bày báo cáo tài chính đang được thay thế bởi paradigm mới với trọng tâm là phân tích chiến lược, hỗ trợ quyết định và tư vấn kinh doanh. Sự chuyển đổi này không phải là quá trình phát triển tự nhiên mà là kết quả của những áp lực gián đoạn từ công nghệ số, trí tuệ nhân tạo và toàn cầu hóa. Điều này đã đặt ra một câu hỏi lớn đối với cộng đồng kế toán: Liệu những người thiếu chứng chỉ kế toán quốc tế có thể duy trì được vị thế cạnh tranh trong thị trường lao động ngày càng khắt khe?
Hiện trạng chuyển đổi số trong nghề kế toán
Các số liệu thống kê gần đây cho thấy tốc độ chuyển đổi số trong nghề kế toán đang diễn ra rất nhanh. Theo nghiên cứu của Gartner năm 2024, gần 80% tổ chức tài chính đầu tư vào công nghệ AI, nhưng chỉ 25% có chiến lược AI được phát triển tốt. Khoảng cách này không chỉ phản ánh sự thiếu hụt về mặt chiến lược mà còn bộc lộ tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng về nguồn nhân lực có năng lực chuyển đổi công nghệ thành giá trị kinh doanh. Thêm vào đó, cuộc khảo sát của Intuit QuickBooks 2024 cho thấy 80% kế toán viên dự đoán sử dụng AI nhiều hơn, với tăng trưởng đáng kể trong các lĩnh vực công việc kế toán, phân tích dữ liệu và giao tiếp khách hàng. Tuy nhiên, để thực sự khai thác được tiềm năng của AI, các chuyên gia cần có hiểu biết sâu sắc về chuẩn mực kế toán quốc tế, quy trình kiểm toán toàn cầu và khung quản trị rủi ro - những kiến thức này chỉ có thể thu nhận thông qua các chương trình chứng chỉ quốc tế có hệ thống.
Một hiện tượng đáng lo ngại đang diễn ra trong thị trường lao động kế toán là sự phân hóa ngày càng rõ nét giữa những người có và không có chứng chỉ quốc tế. Nghiên cứu thực nghiệm cho thấy 31% nhân viên kế toán mới được tuyển dụng hiện đến từ các ngành khác ngoài kế toán, tăng 11% so với nghiên cứu trước đó. Điều này cho thấy hiện tượng "xâm nhập ngành" đang diễn ra, khi các chuyên gia IT, phân tích dữ liệu và trí tuệ nhân tạo đang thâm nhập vào lãnh thổ truyền thống của kế toán viên. Sự phân hóa này không chỉ dừng lại ở việc tuyển dụng mà còn thể hiện rõ trong cơ cấu thu nhập. Những người có chứng chỉ ACCA, CFA tại Việt Nam tiền lương từ 20-50 triệu VND/tháng. Việt Nam được đánh giá là có tiềm năng tăng trưởng cơ hội việc làm trong các lĩnh vực kế toán, tài chính, quản lý rủi ro và kiểm toán - đến năm 2030, Việt Nam sẽ cần hơn 7.000 chuyên gia tài chính trong thời đại trí tuệ nhân tạo. Câu hỏi then chốt là liệu Việt Nam có thể tận dụng được lợi thế của người đi sau để bỏ qua các giai đoạn phát triển trung gian và nhảy thẳng lên paradigm mới, hay sẽ rơi vào bất lợi của việc vào cuộc muộn.
Từ lợi thế cạnh tranh đến điều kiện sinh tồn
Trong mô hình truyền thống, chứng chỉ kế toán quốc tế được coi là những năng lực tạo ra lợi thế cạnh tranh (differentiating competencies). Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện tại, chúng đã trở thành những điều kiện tối thiểu (threshold competencies) để có thể tham gia thị trường lao động. Chứng chỉ kế toán quốc tế tạo ra giá trị của mạng lưới tăng lên theo cấp số nhân khi số lượng người tham gia tăng lên. ACCA với hơn 252.500 thành viên và 526.000 học viên tại 179 quốc gia tạo ra một hệ thống chuyên nghiệp toàn cầu. Những người có chứng chỉ quốc tế không chỉ sở hữu kiến thức mà còn trở thành nút thắt trong mạng lưới tri thức toàn cầu này. Tại Việt Nam, việc VACPA hợp tác với các tổ chức quốc tế như ACCA, CPA Australia, CIMA và ICAEW thể hiện rõ hiện tượng đồng nhất thể chế (institutional isomorphism), các tổ chức địa phương đang dần đồng hóa với chuẩn mực quốc tế để duy trì tính hợp pháp và khả năng cạnh tranh. VACPA cũng đã hợp tác với ACCA và ICAEW để dịch các chương trình giảng dạy IFRS sang tiếng Việt, điều này cho thấy sự nhận thức về tầm quan trọng của việc hội nhập với chuẩn mực quốc tế ngày càng sâu sắc.
Rủi ro thất nghiệp có chọn lọc
Nghiên cứu của Đại học Oxford năm 2023 cho thấy kế 95% toán viên có khả năng mất việc khi máy móc đảm nhận vai trò phân tích dữ liệu và xử lý số liệu. Tuy nhiên, điều quan trọng là đây không phải là thất nghiệp toàn diện mà là thất nghiệp có chọn lọc, nghĩa là chỉ những người thiếu khả năng thích ứng và không có chứng chỉ quốc tế mới bị thay thế. Trong kỷ nguyên AI, các kế toán viên vẫn có không gian tốt để tồn tại và phát triển nhưng điều này đòi hỏi người kế toán cần có được chứng chỉ quốc tế và cập nhật kiến thức liên tục. Muốn tránh bị thất nghiệp do công nghệ, sinh viên nên đầu tư sớm vào chứng chỉ quốc tế (ACCA, CPA, CMA), phát triển kỹ năng tổng hợp kết hợp kế toán, công nghệ và phân tích dữ liệu, đồng thời xây dựng thương hiệu cá nhân trong hệ sinh thái mới. Chương trình đào tạo kế toán nên hướng vào hội nhập với kế toán quốc tế thông qua IFRS, cần có sự chuyển đổi năng lực, nơi tư duy phản biện, khả năng thích ứng và thành thạo công nghệ là then chốt. Các hiệp hội nghề nghiệp cần tăng cường hợp tác với các tổ chức chứng chỉ quốc tế, phát triển các chương trình "bridge" giúp kế toán viên truyền thống chuyển đổi, và xây dựng hệ sinh thái học tập liên tục.
Có thể thấy, nghề kế toán đang trải qua một cuộc chuyển đổi mô hình mang tính cách mạng. Đây không phải là một xu hướng tạm thời hay một sự thay đổi về mặt kỹ thuật đơn thuần, mà là một sự biến đổi cơ bản về bản chất, vai trò và giá trị của nghề nghiệp. Những bằng chứng thực nghiệm cho thấy rằng chứng chỉ kế toán quốc tế đã chuyển từ vị thế "tốt để có" sang "phải có", từ yếu tố tạo lợi thế cạnh tranh sang điều kiện tiên quyết để sinh tồn. Những kế toán thiếu chứng chỉ quốc tế không chỉ đối mặt với nguy cơ bị bỏ lại trong tương lai mà họ đã đang bị bỏ lại trong hiện tại. Câu trả lời cho câu hỏi đặt ra ban đầu “Liệu những người thiếu chứng chỉ kế toán quốc tế có thể duy trì được vị thế cạnh tranh trong thị trường lao động ngày càng khắt khe?” đó là: Có, bạn sẽ bị bỏ lại nếu thiếu chứng chỉ kế toán quốc tế. Tuy nhiên, điều quan trọng hơn là việc nhận thức được rằng cơ hội để tham gia vào mô hình mới vẫn đang mở cửa, nhưng với tốc độ ngày càng nhanh. Trong bối cảnh này, việc đầu tư vào chứng chỉ kế toán quốc tế không còn là câu hỏi về "có nên hay không" mà là câu hỏi về "khi nào và như thế nào". Những ai hành động nhanh chóng và quyết đoán sẽ trở thành những kiến trúc sư của nghề kế toán tương lai. Những ai chần chừ và thiếu quyết đoán sẽ ở lại phía sau. Sự chuyển mình của nghề kế toán mở ra những cơ hội to lớn cho những người sẵn sàng thích ứng và phát triển.
Chứng chỉ kế toán quốc tế chính là chiếc chìa khóa để mở ra cánh cửa dẫn đến những cơ hội này.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Emerald Insight. (2025). The unaccounted effects of digital transformation: implications for accounting, auditing and accountability research. Accounting, Auditing & Accountability Journal. Retrieved from https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1108/aaaj-01-2025-7670/full/html
- EY. (2025). Future of accounting professional and gen z. Retrieved from https://www.ey.com/en_us/insights/assurance/future-of-accounting-professional-and-gen-z
- HighRadius. (2025). Future of the Accounting Industry: X Important Trends in 2025. Retrieved from https://www.highradius.com/resources/Blog/future-trends-in-accounting-industry/
- Institute of Management Accountants. (2024). About CMA Certification: Accounting Certification. Retrieved from https://www.imanet.org/ima-certifications/cma-certification
- International Federation of Accountants. (2024). Vietnam Association of Certified Public Accountants. Retrieved from https://www.ifac.org/about-ifac/membership/members/vietnam-association-certified-public-accountants
- Kuhn, T. S. (1962). The Structure of Scientific Revolutions. University of Chicago Press.
- MDPI. (2022). Digitization of Accounting: The Premise of the Paradigm Shift of Role of the Professional Accountant. Applied Sciences, 12(7), 3359. Retrieved from https://www.mdpi.com/2076-3417/12/7/3359
- ResearchGate. (2020). New Paradigm in Accounting Information Systems – The Role of the Latest Information Technology Trends. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/348260218
- ResearchGate. (2023). The Accounting Education: Is a Paradigm Shift Needed? Journal of Higher Education Theory and Practice, 23(5). Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/370266034
- Scholastica. (2024). Disruptive Technologies: Implications for Third-level Accounting Education. Accounting, Finance & Governance Review. Retrieved from https://afgr.scholasticahq.com/article/77369-disruptive-technologies-implications-for-third-level-accounting-education
- ScienceDirect. (2023). Enablers, barriers and strategies for adopting new technology in accounting. Retrieved from https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1467089523000581
- Stellar Digital. (2024). Digital Transformation in Finance & Accounting for 2025. Retrieved from https://www.edstellar.com/blog/digital-transformation-in-finance-and-accounting